Egile-eskubideak bi eskubide-motaz osatuta daude: ustiapen-eskubideak eta eskubide moralak.
Egileak bere obraren kopiak egiten diren eta bere obra publikoaren eskura jartzen den erabakitzeko eskubide esklusiboa du. Egileak erabaki dezake, halaber, bere obra aldatu daitekeen, beste hizkuntza batera itzul daitekeen, literaturako edo arteko beste genero batean aurkeztu edo adieraz daitekeen, edo beste metodoren bat erabiliz. Bestela esanda, beste pertsona batek sortutako obra bat erabili nahi bada, bere horretan edo aldatuta, egilearen baimena behar da. Zenbait pertsonak elkarrekin sortutako obra bat bada, guztien baimena behar da obra erabiltzeko.
Egilea obra bat sortu duen pertsona da. Egileak dira, adibidez, idazleak, konpositoreak, kanta-idazleak, zinema-zuzendariak, gidoilariak, argazkilariak, ilustratzaileak eta abar. Egile bat beti da pertsona fisiko bat. Baina, ordenagailu-programen kasuan, Jabetza Intelektualari buruzko Legeari esker, egiletzat har daitezke pertsona juridikoak ere. Egilearen adinak berdin dio; adingabe bat ere egilea izan daiteke, eta egile-eskubideekin babestuta egon.
Bi pertsonak edo gehiagok obra bat elkarrekin sortzen badute, lankidetzan egindako obra bat sortzen da. Lankidetzan egindako obra batean, egile-eskubideak egileentzat elkarrekin sortzen dira. Guztien baimena behar da obra erabiltzeko.
Bestalde, obra kolektiboak dira, beren izenean argitaratzen eta zabaltzen duen pertsona natural edo juridiko baten ekimenez eta koordinaziopean sortzen direnak, eta egile batzuen ekarpenak biltzean sortzen direnak, egile horien ekarpen pertsonala sorkuntza bakar eta autonomo batean oinarritzen denean, egile bakoitzari obra osoaren gaineko eskubiderik ezin egotzi izateko moduan. Obra kolektiboak dira egunkariak edo hiztegiak, besteak beste. Aurkakoa hitzartu ezean, obra kolektibo baten gaineko eskubideak bere izenean argitaratzen eta ezagutarazten duen pertsonarenak izango dira.
Egile batek beti laga diezazkioke bere eskubideak, guztiz edo partez, beste pertsona bati, adibidez, argitaletxe bati, ekoiztetxe bati edo baita enpresa bati ere. Lagapen-hartzailea laga zaizkion eskubideen titular bihurtzen da.
Eskubideen titularrari dagozkio eskubideak, Jabetza Intelektualari buruzko Legearen arabera. Eskubideen titularra obraren jatorrizko egilea izan daiteke, edo egileak guztiz edo partez egile-eskubideak laga dizkion pertsona. Eskubideen titularren artean sartzen dira, adibidez, argitaratzaileak, zinema-ekoizleak eta soinu-ekoizleak. Egile-eskubideen lagapena hitzartu egin daiteke, adibidez, argitalpen-kontratu batean, kontratu diskografiko edo zinematografiko batean, lan-kontratu batean, hitzarmen kolektibo batean, eta abar. Lizentzia- edo lagapen-kontratu batean, oro har, erabilera jakin baten eskubidea lagatzea adosten da, hala nola material didaktiko elektroniko bat edo audioliburu bat erabiltzeko eskubidea. Erabilera-eskubide baten hartzailea ez da eskubideen titular bihurtzen.
Obra baten kopia baten jabe izateak, adibidez liburu baten, film baten grabazioaren edo koadro baten jabe izateak, ez du jabearentzako egile-eskubiderik sortzen obraren gainean.
Jabetza Intelektualari buruzko Legea, 17. artikulua
Ondare-eskubideei dagokie obra erreproduzitzea erabakitzeko
Kopiak egiteko eskubideak obra erreproduzitzeko edozein modu estaltzen du. Kopia bat egitea da, adibidez, obra bat formatu digitalean grabatzea, eskaneatzea, fotokopiatzea edo beste modu batean erreproduzitzea. Egilearen eskubide esklusiboen artean sartzen da obra aldatuta kopiatu daitekeen erabakitzeko eskubidea ere.
Obra baten kopiak egin daitezkeen erabakitzeko eskubidea obraren zati bati ere aplikatzen zaio. Adibidez, olerki bateko lerro bat edo artikulu baten zati bat kopiatzeko, egilearen baimena behar da, muga edo salbuespenen bat aplikatzekoa bada izan ezik.
Obra bat publikoki komunikatzen da edo publikoaren eskura jartzen da, adibidez, konposizio bat kontzertu batean interpretatzen denean, zinema-areto batean film bat proiektatzen denean, webgune batean argazki bat zintzilikatzen denean edo liburu-denda batean liburu bat salgai jartzen denean. Obra bat publikoaren eskura jar daiteke, adibidez, sare informatiko baten bidez, obra publikoki aurkeztuz edo erakutsiz.
Baina, adibidez, etxeko esparruan, zentzu hertsian, filmak libreki ikus daitezke, kasu horretan ez delako komunikazio publikoa. Senide edo lagun bati ere eman dakioke erabilera pribaturako egindako banakako obra baten kopia bat.
Jabetza Intelektualari buruzko Legea, 17. artikulua eta hurrengoak
Eskubide moralek bi elementu nagusi dituzte: egiletasun-eskubidea eta osotasunerako eskubidea.
Obra baten erabilerari dagokionez, egiletasun-eskubideak esan nahi du egilearen izena adierazi behar dela erabilerari lotuta. Izena adierazi egin behar da, jardunbide egokiekin bat, obraren kopia bat egiten denean edo obra publikoaren eskura jartzen denean, adibidez, publikoki aurkeztuz. Ez dago arau zehatzik izena non eta nola adierazi behar den. Izena dagokion testuinguruan adierazi behar da, kasu zehatz bakoitzean.
Osotasunerako eskubideak esan nahi du obra bat ezin dela aldatu balio literario edo artistikoa iraintzeko moduan, edo egilearen interes zilegiak edo izen ona kaltetzeko moduan. Obra ezin da publikoaren eskura jarri modu edo testuinguru iraingarri batean ere.
Jabetza Intelektualari buruzko Legea, 14. artikulua
Arau orokor gisa, egileak bere obraren erabilerari buruzko erabakiak hartzeko eskubide esklusiboa du. Baina, Jabetza Intelektualari buruzko Legean, egile-eskubide esklusiboen zenbait salbuespen daude. Horiei egile-eskubideen mugak edo salbuespenak deritze. Mugen edo salbuespenen arabera, obra egilearen baimenik gabe erabil daiteke.
Ohiko bi muga kopia pribatuaren muga eta aipu-muga dira. Jabetza Intelektualari buruzko Legeak muga bat ere badu hezkuntza arautuko irakasleen alde, Espainiako hezkuntza-sisteman integratutako ikastetxeetan (32.3 artikulua) eta unibertsitate-ikastetxeetan (32.4 artikulua) irakaskuntza-xedeak dituen ilustraziorako ematen dena.
Muga horiek ikastetxe publiko zein pribatuei aplikatzen zaizkie. Unibertsitate-hezkuntza baino maila txikiagoko ikastetxeen kasuan, adibidez, institutuetan edo ikastetxeetan, testuliburuen kopiak egiteko, edo kopiak banatu eta ikasleen eskura jartzeko, eskubideen titularren edo haiek ordezkatzen dituen kudeaketa-erakundearen baimena behar da. CEDROk lizentzia bat ematen die ikastetxeei testu-obren kopiak egin ahal izan ditzaten eta ikasleekin banatu ahal izan ditzaten.
Obra erabiltzean, egilearen eskubide moralak errespetatu behar dira, hau da, egilea eta iturria aipatu behar dira.
Alcalá, 21, 2.º dcha.
28014 Madrid
